چرا استانداردهای قابلیت اعتماد Dependability مهم هستند؟

قابلیت اعتماد یا مهندسی قابلیت اطمینان

قابلیت اعتماد چیست؟ چه تفاوتی بین قابلیت اعتماد و قابلیت اطمینان وجود دارد؟ قابلیت اعتماد چه ارتباطی به ایمنی، امنیت و کیفیت دارد؟ چرا استانداردهای قابلیت اعتماد مهم هستند؟

1- قابلیت اعتماد چیست؟

قابلیت اعتماد (D)، قابلیت یک محصول برای انجام کارش است. زمانی که کار خواسته شود و برای مدتی که ما می‌خواهیم، بدون اینکه با مشکلاتی مواجه شویم. قابلیت اعتماد نشان دهنده‌ چیزی در محصول است که اعتماد ما را به خود جلب می‌کند. این بدین معنی است که در صورت نیاز، محصول بتواند تکلیف و وظیفه مورد نظر را اجرا کند. برخی ویژگی‌ها یا وصفی‌ها منحصر به فرد قابلیت اعتماد در محصول هستند. این ویژگی‌ها عبارتند از:

1- قابلیت اطمینان (Reliability): قابليت يك قلم براي اجراي وظيفه الزامی در شرايط معین و براي بازه زماني مشخص. یا مدت زمانی که محصول کارش را بدون خراب شدن انجام می‌دهد.

2-قابلیت نگهداری (Maintainability): قابليت يك قلم در شرايط معلوم مصرف براي حفظ يا بازگردانده شدن به حالتي كه در آن قلم بتواند وظيفه‌ الزامی را اجرا كند.

3- قابلیت پشتیبانی (Supportability): قابليت يك سازمان براي بازتوانی به موقع محصول با منابعی که استطاعت آن وجود دارد.

این موارد عوامل تأثیر گذار قابلیت اعتماد بر عملکرد محصول هستند. به این عوامل برخی اوقات ویژگی‌های عملکرد قابلیت اعتماد شناخته می‌شوند.

تعریف رسمی قابلیت اعتماد و دیگر اصطلاحاتی که به قابلیت اعتماد مربوط می‌شود در واژگان قابلیت اعتماد IEV 192 موجود در سازمان IEC یا استاندارد ملی ISIRI–10425-191:1387 یافت می‌شود.

قابلیت اعتماد محصول به خودی خود اتفاق نمی‌افتد. لازم است که D طراحی شده و در محصول ساخته و پرداخته شود. لازم است عملکرد D به منظور تعیین پذیرش برای کاربرد های تخصصی ارزیابی شود. سوابق عملکرد پیشینه‌ای D را ارائه می‌کند. D شاهدی برای جلب اطمینان، برای استفاده از محصول هم هست. لازم است فعالیت‌های D مدیریت شود. اطلاعات مشروح در خصوص مدیریت D را می‌توان در IEC 60300-1 (ISIRI-IEC 60300-1:1387 سیستم‌های مدیریت قابلیت اعتماد) پیدا کرد.

2- قابلیت اعتماد (D) شبیه به قابلیت اطمینان (R) به نظر می‌رسد؟ آیا آنها یکی نیستند؟

خیر. D چیزی بیشتر از R تنها است. R فقط با محصولی سروکار دارد، که بدون خراب شدن برای مدت زمانی معلوم وظیفه­ در نظر گرفته شده است. عملکرد D شامل همه چیزها از جمله R می­شود. R احتمال خرابی‌های تصادفی (Random failure) است. خرابی تصادفی می‌تواند در ساعات اولیه بهره­برداری محصول رخ دهد و یا تا انتهای عمر محصول رخ ندهد. برای حفظ محصول در وضعیت بهره‌برداری شکلی از مداخله یا تعامل لازم است. مگر اینکه محصول در صورت خرابی خود التیام بخش (self – healing) باشد. پرداختن به قابلیت اطمینان صرف، در مشخصات محصول ممکن است منجر به تلاش‌های هزینه بر نگهداری شود. برای مشخص کردن کامل قابلیت اعتماد نیاز داریم که نه تنها به R بلکه به M (قابلیت نگهداری) و S (قابلیت پشتیبانی) نیز بپردازیم.

3- ارتباط D با کیفیت

D ویژگی وابسته به زمان در کیفیت است. کیفیت در ISO 9000 این گونه تعریف شده است : میزانی که ویژگی‌های ذاتی یک محصول/خدمت، الزامات را برآورده می‌کند. به عنوان یک وظیفه، D، کیفیت را تکمیل می­کند این امر با فراهم کردن زمان مورد نیاز مربوط به مقیاس‌های عملکرد در کیفیت محصول برای کاربردهای خاص، صورت می‌پذیرد.

4- ارتباط D با انسجام (Integrity)

D مفهوم انسجام را در طراحی و تکوین محصول قابل اعتماد، در بر می‌گیرد. انسجام یک وضعیت ذاتی برای اجزایی است که برای ساختن یک محصول انتخاب شده‌اند که می‌تواند به منظور حداقل ساختن قرار گیری در معرض ریسک، در برابر مزاحمت های خارجی مقابله کند. IEC/TC 56 (Dependability) از منظر آمادگی سیستم به قابلیت اعتماد می‌پردازد. در حالی که (مهندسی سیستم و نرم‌افزار) JTC1/SC7، با تمرکز بر روی فرآیندهای جلوگیری و تحلیل ریسک برای تقویت انسجام محصول به مهندسی نرم افزار و سیستم می‌پردازد.

فرآیندهای چرخه عمر مشترکی بین IEC/TC 56 و JTC1/SC7 در پرداختن به D و موضوعات انسجام وجود دارد.

D محصول با پرداختن به R، M، S به منظور بهینه سازی عملکرد آمادگی به دست می‌آید. D با داده‌های مشاهده شده محصول در خصوص زمان آماد (Up time)، زمان ناآماد (Down time)، نرخ خرابی(Failure rate) و میانگین زمان بین خرابی‌ها (MTBF) اندازه‌گیری می‌شود. انسجام محصول با ساختمان و معماری محکم طراحی و میزان فرآیندهای سختگیری و تعدیل طراحی برای جلوگیری از ریسک بدست می‌آید. انسجام بر حسب مقایسه با سطحی تعریف شده از ریسک قابل قبول اندازه‌گیری می‌شود.

5- ارتباط D با کاربرد ایمنی (Safety) و امنیت (Security)

در دامنه کاربرد کمیته فنی قابلیت اعتماد TC 56 حوزه‌های امنیت و ایمنی گنجانده شده است. استانداردهای دیگر IEC وجود دارد که به طور تخصصی به موضوعات امنیت و ایمنی می‌پردازد. D به عنوان یک رشته فنی برای علوم تضمین (Assurance Science) ممکن است مسائل و موضوعات مرتبط را مطرح کرده و دارای روش‌های مشترک برای تحلیل ریسک در کاربرد ایمنی و امنیت باشد.

6- چرا استاندارد های D مهم هستند؟

استانداردهای قابلیت اعتماد D چارچوبی را برای ایجاد سیستم‌های مدیریت قابلیت اعتماد در سازمان‌ها برقرار می‌کنند. خواه این سازمان‌ها بزرگ یا کوچک باشند. استانداردهای TC 56 راهنمایی‌هایی را برای حداکثرسازی منابع به کارگیری به موقع رشته‌های D ارائه نموده و بهترین رویه‌ها را در تکوین محصول و تدارک خدمت به منظور برآورده ساختن تقاضاهای بازار جهانی رقابتی فراهم می‌کند. استانداردهای TC 56 استانداردهای ISO 9000 را با پرداختن اختصاصی به موضوعات وابسته به زمان که برای حصول موفقیت کسب و کار و یا پروژه حیاتی هستند، تکمیل می‌کنند. این موضوعات، موضوعات عملکردی هستند که مرتبط با تحویل محصول قابل اعتماد و رضایت مشتری باشند. این موضوعات تحت تأثیر عوامل سهیم در R، M، MS قرار می­ گیرند.

چالش D آن طور که در بسیاری از استانداردهای TC 56 منعکس شده است، کمک به بهینه‌سازی طرح‌ریزی سرمایه‌گذاری انتخاب منبع و پیاده‌سازی اثر بخش پروژه، برای به حداقل رساندن در معرض ریسک کسب و کار می‌باشد. این امر به کاهش هزینه‌های اکتساب دراز مدت توسط کاربرد عاقلانه و منطقی فرآیندهای چرخه عمر می‌انجامد. استاندارد های D در قراردادهای کسب و کار به کار می‌آیند. این استانداردها برداشت مشترکی از اصطلاحات را برای امکان­پذیر ساختن تجارت بین‌المللی فراهم می­آورد. استاندارد‌های D روش‌های ارزیابی و مقیاس‌های عملی را برای تضمین نتیجه موفقیت آمیز محصول قابلیت اعتماد و کیفیت خدمت فراهم می‌آورد. استاندارد‌های D تجویزی نیستند. این استانداردها به عنوان راهنمایی برای کاربرد ابزارها و فنون اثبات شده D و طی فازهای چرخه عمر محصول برای بهبود مداوم به کار می‌آید­.

7- چگونه استاندار های D برای پروژه ما کاربرد دارند؟

پروژه های D عموماً به عملکرد محصول برای برآورده کردن نیازهای استفاده کننده پرداخته و تمام هّم خود را برای ارضای مشتریان به کار می‌گیرد. هر محصول دارای فازهای چرخه عمر از مفهوم و تعریف تا طراحی و تکوین، ساخت، نصب و  و بهره برداری و نگهداری تا به اتمام استفاده و وارهایی است. پروژه­ مورد نظر ممکن است شامل تمامی فاز یا برخی از فازهای چرخه عمر محصول باشد.