نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان RCM

یکی از مهمترین دغدغه‌های صنایع با دارایی‌های فیزیکی پیچیده و گران قیمت، آمادگی این دارایی ها برای بهره‌برداری است. وظیفه و فلسفه وجودی مهندسی نگهداری هر شرکت یا کارخانه‌ای، آماده نگهداشتن تجهیزات و دستگاه‌ها برای استفاده می‌باشد. روش‌های مختلفی برای نگهداری وجود دارد که از دیرباز تا به امروز در حال تدوین و توسعه می‌باشد. یکی از روش‌های بسیار موفق که کارایی خود را در صنایع مختلف نشان داده است، نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان RCM می‌باشد.

RCM چیست

RCM مخفف Reliability Centered Maintenance بوده و به فارسی نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان گفته می‌شود. هدف RCM جلوگیری و/یا کاهش عواقب وقوع خرابی است، اما ضرورتا به مفهوم جلوگیری از وقوع خرابی نمی‌باشد زیرا در اغلب موارد جلوگیری از وقوع خرابی امکان پذیر نمی‌باشد. به طور کلی عواقب وقوع خرابی به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:

• ایمنی کارکنان و تجهیزات
• انطباق با سلامت محیط زیست
• بهره برداری
• اقتصادی

تاریخچه تدوین فرایند RCM

همانطور که می‌دانیم پیشینه فرآیند RCM ،  بهMaintenance Steering Group (MSG)  با متدولوژی MSG1، MSG2 و MSG3 بر می‌گردد که در دهه 1960 میلادی در صنعت خطوط هوایی توسعه یافت. پس از آن، استنلی نولان (Stanley Nowlan) و هاوارد هیپ (Howard Heap) که به عنوان پدران RCM  شناخته می‌شوند، اصول اولیه فرآیند RCM را در اواخر دهه 70 تدوین کردند و سند RCM خود را با عنوان “Reliability Centered Maintenance” در سال 1978 منتشر نمودند.

در دهه 1990، جان موبری (John Moubray) نسخه RCM  را برای صنایعی غیر از صنعت هوانوردی، که به RCM 2 معروف است، تدوین کرد. در سال 2006، نیل بلوم (Neil Bloom) کتابی به نام “نگهداری متمرکز بر قابلیت اطمینان، پیاده‌سازی ساده” منتشر کرد. او در کتاب خود مدلی ساده شده و در عین حال به همان اندازه موثر مدل RCM جان موبری تشریح کرد. بلوم از سالها تجربه خود به عنوان مهندس  RCM، مشکلات خاصی را شناسایی کرد که به وقوع خرابی‌های زودرس پروژه‌های اجرای RCM منجر می‌شد. کتاب او به تسهیل فرآیند اجرا و کمک به پایداری فرآیند اختصاص دارد.

جان موبری (1997: 3) در کتاب خود RCM 2، جهان در حال تغییر نگهداری را توصیف می‌کند. در طول دهه 1930 تا 1950، نگهداری شامل نگهداری کار کردن تا خراب شدن (RTF) بود که به عنوان نگهداری نسل اول توصیف می‌شد. از دهه 1950 تا اواخر دهه 1970، نسل دوم نگهداری، تمرکز بر آمادگی بیشتر کارخانه، عمر طولانی‌تر تجهیزات و هزینه‌های کمتر بود. از دهه 1980، نسل سوم، تمرکز بر ایمنی، کیفیت، عمر تجهیزات، قابلیت اطمینان و آمادگی و حتی بازدهی بیشتر بود. با این تغییر، تقاضای بیشتری برای استراتژی‌های نگهداری موثر پدید آمد که منجر به توسعه برنامه RCM شد.

تعریف نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان

 RCM یک فرآیند تحلیلی برای تعیین استراتژی های مدیریت وقوع خرابی مناسب برای اطمینان از بهره برداری ایمن و مقرون به صرفه یک دارایی فیزیکی در یک محیط عملیاتی خاص است.

از دیدگاه جان موبری، RCM عبارت است از: فرآیند تعیین انجام فعالیتهایی برای حفظ دارایی های فیزیکی در سطح مشخصی از کارآیی که کاربران می خواهند و حفظ وظیفه محصول/سیستم (دارایی فیزیکی) را نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان گویند.

طبق نظر نولان و هیپ (1978: 28) این فرایند می تواند با پیروی از یک برنامه RCM که از سه مرحله زیر تشکیل شده است به دست آید:

1. برای دارایی‌ها یا تجهیزات شناسایی شده در یک تأسیسات، چگونه این دارایی‌ها می‌توانند از کار بیافتند، یا متوقف شوند تا وظیفه خود را در سطح مطلوبی از عملکرد تولید کنند.
2. برای این خرابی‌های شناسایی شده، عواقب مورد انتظار وقوع خرابی‌ها چیست.
3. آیا می‌توان یک وظیفه نگهداری پیشگیرانه (PM) مناسب را به منظور جلوگیری از خرابی و حفظ بهره برداری وظیفه‌ای در سطح عملکرد اجرا کرد.

دستورالعمل های مورد نیاز برای نحوه اجرای مراحل فوق در استاندارد SAE JA1011 و استاندارد ملی ISIRI-IEC60300-3-11 مدیریت قابلیت اعتماد-قسمت 11-3: راهنمای کاربرد-نگهداری متمرکز بر قابلیت اطمینان تشریح شده است. 

RCM و روش‌های نگهداری

RCM توازن مناسبی از نگهداری برنامه ریزی شده و برنامه ریزی نشده را به همراه «سایر اقدامات» برای ایجاد «استراتژی مدیریت خرابی» تعیین می کند.  بنابراین  RCM بیشتر ترکیبی از روش های مختلف نگهداری است تا یک روش نگهداری. این روش شامل ابزارهای مختلف نگهداری سنتی است که بر اساس نیازهای یک دارایی خاص انتخاب و اجرا می‌شود. تنوع گسترده‌ای از وظایف نگهداری تضمین می‌کند که هر دارایی به طور بهینه نگهداری می‌شود. شکل زیر که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی تهیه شده است، تصویری از اجزای نگهداری RCM را نشان می‌دهد. بنابراین RCM ترکیبی از وظایف پیشگیرانه (نگهداری برنامه‌ریزی شده و پایش وضعیت)، وظایف اصلاحی (نگهداری واکنشی) است.