مهندسی قابلیت اطمینان چیست؟

ترجمه و تدوین: دکتر جلال راعی

قابلیت اعتماد

مهندسی قابلیت اطمینان یک رشته مهندسی برای به کارگیری دانش علمی برای یک جزء، محصول، کارخانه یا فرآیند است تا اطمینان حاصل شود که وظیفه خواسته شده را، بدون وقوع خرابی، برای مدت زمان الزامی در یک شرایط محیطی مشخص انجام می‌دهد. این امر بر قابلیت اعتماد در مدیریت دارایی فیزیکی تاکید می‌کند. قابلیت اعتماد، توانایی یک سیستم یا جزء برای انجام وظیفه در شرایط معین برای یک دوره زمانی مشخص است. به عبارت دیگر، قابلیت اطمینان دارای دو بعد مهم زمان و تنش است. یک محصول باید چندین سال از عمر خود را دوام بیاورد و علی‌رغم تمام تنش‌های تهدیدکنند مانند: دما، لرزش، شوک، ولتاژ و سایر عوامل محیطی، عملکرد خواسته شده را نیز انجام دهد.

کیفیت و قابلیت اطمینان

در مدیریت کیفیت، این اصل برای یک جزء، محصول، کارخانه یا فرآیند به کار می‌رود تا اطمینان حاصل شود که وظیفه خواسته شده را بدون وقوع خرابی، برای مدت زمان مورد نیاز در یک محیط مشخص انجام می‌دهد. به این اصل قابلیت اطمینان وظیفه‌ای و به کارگیری این اصول برای دستیابی به عمر بالای محصول را مهندسی قابلیت اطمینان می‌گویند.

روشن است که تطبیق کیفیت و رضایت مشتری برای بقای شرکت‌ها در کسب و کار ضروری است. قابلیت اطمینان عامل اصلی در حفظ کیفیت است. می‌توان گفت تنها شرکت‌هایی در تجارت باقی می‌مانند، که می‌توانند قابلیت اطمینان محصولات خود را کنترل کنند. افزایش پیچیدگی محصولات و همچنین تجهیزات، منجر به افزایش تقاضا برای قابلیت اطمینان بیشتر شده است.

تعریف مهندسی قابلیت اطمینان

مهندسی قابلیت اطمینان یک چارچوب مهندسی است که امکان تعریف یک چرخه کامل تولید را فراهم می‌کند و با بررسی توانایی محصول برای انجام وظایف الزامی در شرایط بیان شده، برای بازه زمانی مشخص می‌پردازد. مهندسی قابلیت اطمینان ویژگی‌های خرابی و تعمیر سیستم‌ها را برای بهبود استفاده از آنها با افزایش عمر طراحی، کاهش ریسک‌های نقص و کاهش احتمال خرابی‌ها، اندازه‌گیری و تحلیل می‌کند.

بنابراین مهندسی قابلیت اطمینان به کاربرد سیستماتیک بهترین شیوه‌ها و فنون مهندسی برای ساخت محصولات قابل اطمینان‌تر به روشی مقرون‌به‌صرفه اشاره دارد. روش مهندسی قابلیت اطمینان را می‌توان در سراسر چرخه عمر محصول اعمال کرد: از طراحی، ساخت تا بهره برداری و نگهداری.

ارزش مهندسی قابلیت اطمینان

ارزش اصلی مهندسی قابلیت اطمینان در تشخیص زودهنگام مسائل احتمالی قابلیت اطمینان نهفته است. اگر در مراحل اولیه چرخه عمر محصول، مانند مرحله طراحی، با مشکل قابلیت اطمینان مواجه شویم، می‌توانیم هزینه‌های آتی را تا حد زیادی به حداقل برسانیم (یعنی با حذف نیاز به طراحی مجدد محصول پس از عرضه در بازار). این ایده در نمودار زیر نشان داده شده است.

اهداف مهندسی قابلیت اطمینان

اهداف مهندسی قابلیت اطمینان به شرح زیر است:

  1. استفاده از دانش و فنون مهندسی برای جلوگیری از برخی مدهای وقوع خرابی و کاهش احتمال و فراوانی خرابی‌ها.
  2. شناسایی و اصلاح علل وقوع خرابی‌هایی که رخ می‌دهد، علیرغم تلاش برای جلوگیری از آنها.
  3. تعیین راه‌های مقابله با خرابی‌هایی که رخ می‌دهد، در صورتی که علل آنها اصلاح نشده باشد.
  4. اعمال روش‌هایی برای برآورد قابلیت اطمینان احتمالی طراحی‌های جدید و برای تحلیل داده‌های قابلیت اطمینان.

تکالیف و فنون مهندسی قابلیت اطمینان

با توجه به پیچیدگی و نوع سیستم مورد نظر، فنون و تکالیف مختلفی وجود دارد که می‌تواند به عنوان بخشی از تلاش‌های مهندسی قابلیت اطمینان اعمال شود:

  • تحلیل علت ریشه‌ای  (RCA)
  • نگهداری مبتنی بر قابلیت اطمینان (Reliability Centered Maintenance (RCM))
  • تحلیل مدهای وقوع خرابی (بحرانیت) و اثراتFMEA و FMECA
  • طراحی و فرآیند  FMEA
  • فیزیک وقوع خرابی  (PoF)
  • خودآزمایی تعبیه شده (Built-in self-test)
  • تحلیل نمودار بلوکی قابلیت اطمینان (Reliability Block Diagram(RBD))
  • تحلیل داده‌های میدانی
  • تحلیل درخت خطا (Fault Tree Analysis)
  • حذف وقوع خرابی تک-نقطه‌ای  (Single-Point of Failure (SPOF))
  • تحلیل خطای انسانی
  • تحلیل خطرات بهره‌برداری
  • بررسی تاریخچه تعمیر و نگهداری برای تحلیل نرخ خرابی و جمع آوری داده‌های خرابی
  • انواع آزمون‌های جمع آوری داده‌ها که نحوه عملکرد سیستم/جزء را در شرایط تنش اندازه‌گیری می‌کند

در لینک زیر سرفصل های آموزشی گواهی مهندسی قابلیت اطمینان آورده شده است.

سخن آخر

تلاش‌های جدی مهندسی قابلیت اطمینان نتایج جدی به همراه دارد. با دانش مناسب، فنون قابلیت اطمینان را می‌توان بدون توجه به اندازه شرکت اجرا کرد.

امیدواریم که سازمان‌ها به سرمایه‌گذاری در قابلیت اطمینان ادامه دهند، زیرا به همه افراد درگیر کمک می‌کند. شرکت‌های تولیدی از تولید محصولات با کیفیت بهتر سود می‌برند، تیم‌های تعمیر و نگهداری مشکل کمتری برای نگهداری آن‌ها دارند و کاربران مشکلات عملکرد کمتری در طول عمر محصول خود دارند. این یک وضعیت برد-برد است.

آیا شما یک مهندس قابلیت اطمینان یا یک متخصص تعمیر و نگهداری هستید و فکر می‌کنید ما یک نکته مهم را از دست داده ایم؟ نظرات خود را در زیر به اشتراک بگذارید.

2 نظر

  1. باسلام.مطالب بسیار خوبیه و جامعه ما به اینجور موارد مهندسی شده بسیار نیازمنده.تقریبا در اکثر امور

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *